تعداد بخش
۸۹۰
۴۳
۴٫۸
تعداد دهستان
۲۵۷۶
۱۰۹
۴٫۲
تعداد روستا
۶۵۳۴۹
۲۹۳۵
۴٫۵
(منبع: سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)
مکانهای توریستی استان گیلان
گیلان با ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع مساحت در پیکرهی جغرافیایی ایران موقعیتی خاص و منحصر به فرد دارد. چشمانداز طبیعی آن در همین مساحت کوچک که از جمله کوچکترین استانهای کشور به شمار میرود، از تنوعی عظیم برخوردار است. ساحل، جلگه، کوهپایه و کوهستان هر یک به عنوان سمبلی از مظاهر طبیعت در این مساحت کوچک کنار یکدیگر جمع شده و مجموعهی منسجم و به هم پیوستهای از آمیزههای طبیعی را به وجود آوردهاند. سواحل دریا از شمال و شرق و کوههای پوشیده از جنگل و مرتع از جنوب و غرب، گیلان را در بر گرفتهاند.. در گیلان طبیعت با نهایت بخشندگی و عطوفت تمام مظاهر خود را به مردم عرضه کرده است و دقیقاً همین تفاوت است که سواحل جنوبی دریای خزر را به طور اعم و گیلان را به طور اخص موقعیتی خاص بخشیده است.
علاوه بر این جذابیتها باید از موقعیت ارتباطی خوب گیلان با استانهای همجوار نیز یاد کرد. گیلان از طریق شهر زیبای آستارا در منتهاالیه مرز شمالی خود با جمهوری آذربایجان مربوط است و در همین حال راه آسفالتهی آستارا- اردبیل از طریق گردنهی زیبای حیران گیلان را در امتداد مرز به آذربایجان شرقی وصل میکند. جادهی سراسری که از آستارا آغاز میشود پس از عبور از تالش به شهرستانهای صومعهسرا، فومن و یا از طریق انزلی به رشت میرسد. راه پر رفت و آمد رشت- قزوین، گیلان را با تهران و استانهای غربی کشور مربوط میسازد. ادامهی راه سراسری که جادهی کناره نامیده میشود، پس از عبور از شهرستانهای لاهیجان، لنگرود و رودسر در امتداد ساحل به مازندران میرسد.
بدین ترتیب سه محور ارتباطی اصلی از شمال، جنوب و شرق با راههای آسفالتهی درجه یک، موقعیت دسترسی به گیلان را از استانهای مجاور به نحو مطلوبی فراهم میسازد و این خود یکی از عوامل مهم و اساسی برای جذب مسافران به شمار میرود. در کنار این راه های اصلی شبکه وسیع و کارآمدی از راههای فرعی که عمدتاً آسفالته هستند، شهرها و روستاهای موجود در گیلان را به هم مربوط میسازند و بدین ترتیب دسترسی به هر نقطهای را در گیلان به راحتی فراهم میکنند.
پیمودن این راه ها که از مناظر زیبا و دلانگیز و جنگلهای انبوه و سرسبز احاطه شدهاند، نه تنها مسافران را خسته نمیکند بلکه توقف در آنها برای استراحت و صرف غذا در کنار رودها و آبشارها و زیر سایه مطبوع درختان موجبات انبساط خاطر آنان را فراهم میسازد.
جاذبههای جهانگردی در گیلان فراوانند و تقریباً جایی نیست که برای یک مسافر خالی از لطف و جذابیت باشد. از خانههای روستایی گیلان و لباسهای محلی و بازارهای هفتگی گرفته تا باغ های چای و زیتون و از ماسهزارهای سواحل دریا و رودهای پرخروش تا اعماق جنگلها و دامنههای سرسبز ییلاقی با چشمهسارهای طبیعی و یا از آرامگاههای مدفون در زیر تل و خاک مارلیک تا قلعهرودخان و قلعه لیسار و سرانجام شهرهای بزرگ و کوچک با معماری بومی و جدید و یادمانهای تاریخی و فرهنگی تا چادرهای ییلاق نشینان، همه و همه جزئی از مجموعه جذابیتهای گیلانگردی هستند.
تنوع جاذبههای جهانگردی در گیلان نوعی طبقهبندی آن را برای سهولت درشناخت این جاذبهها ضروری میسازد. از این رو برای آشنایی با جاذبههای گیلانگردی، میتوان آن را بدین ترتیب طبقهبندی کرد:
۱- جاذبههای گردشگری انسانی شامل آثار بر جای مانده از دورههای تاریخی قابل توجهی از آرامگاهها، قلعهها، ساختمانها، مساجد، پلها و دیگر آثار دیدنی را تشکیل میدهند. جاذبههای گردشگری طبیعی شامل دریا، سواحل، تالابها، رودها، آبهای معدنی، جنگلها، نواحی ییلاقی، کوهستانها، غارها و آبشارها.
۲- جاذبههای گردشگری طبیعی شامل دریا، سواحل، تالابها، رودها، آبهای معدنی، جنگلها، نواحی ییلاقی، کوهستانها، غارها و آبشارها.
مکانهای توریستی با قابلیت جاذبههای انسانی
با وجود جاذبههای فرهنگی و انسانی بسیار قوی در گیلان به نظر میرسد تنها بخش محدودی از مسافران با انگیزه فرهنگی راهی گیلان میشوند. البته در سالهای اخیر با گسترش تورهای مسافرتی سازمانیافته گردشگران با زیباییهای مناطقی چون ماسوله، لاهیجان و سایر جاذبههای انسانی و فرهنگی گیلان آشنا شدهاند. این در حالی است که جاذبههای فرهنگی، قومی و تاریخی گیلان میتواند در کنار جاذبههای طبیعی گردشگران فراوانی را جذب نماید.
بناهای تاریخی گیلان
با توجه به نوع اقلیم و آب و هوای استان و رطوبت بالا و استفاده از مصالح ساختمانی کم دوام در زمانهای گذشته بناهای تاریخی فراوانی با قدمت طولانی در استان باقی نمانده است. حتی بناهای مستحکم و ساخته شده از سنگ و آجر نیز در گذر زمان به علت رویش انواع گیاهان و درختان در بالای ملاط آنها و نفوذ ریشه این گیاهان در میان مصالح به تدریج فرسوده شده و از بین میروند. اما با تمام این مشکلات باز هم آثار تاریخی قابل توجهی از دورههای مختلف تاریخی در گیلان برجا مانده است که به چند نمونه از بارزترین آن اشاره میکنیم.
الف : تپههای مارلیک: تپههای مارلیک در حقیقت مجموعهای از تپههای باستانی مربوط به دورهی پیش از تاریخ هستند که در حوالی روستای نصفی از توابع رحمتآباد رودبار قرار دارند. کاوشهای علمی در این تپهها از سال ۱۳۴۰ خورشیدی آغاز شده و حاصل آن نیز یافتن گنجینههای نفیسی از وسایل زینتی، اسلحه، لوازم منزل، ظروف و مجسمههای گلی و فلزی است. قدمت اشیاء یافته شده در این تپهها به اواخر هزارهی دوم و اوایل هزارهی اول قبل از میلاد میرسد. قرار گرفتن نصفی و یادمانهای موجود در آن در خارج از از مسیر جادهی اصلی رودبار به رشت، دسترسی به آن را تا سالهای اخیر مشکل میکرد. لیکن با احداث پل جدید میان رستمآباد و توتکابن میتوان به راحتی از رودخانه گذشت و به سمت شرق سفیدرود رسید. مجموعه مارلیک از بهترین نمونههای برجا مانده از آثار پیش از تاریخ در ایران است. اهمیت آن علاوه بر قدمت و تاریخ بسیار طولانی درمهارت و هنری است که در زمان خود از بالندگی زیادی برخوردار بوده است.
شکل ۳‑۲ : نمونه ای از اشیاء کشف شده در تپه مارلیک (منبع: www.ichto.ir)
ب : خانههای ماقبل تاریخ مریان: روستای مریان کنار یکی از سرچشمههای کرگانرود قرار دارد. این روستای ییلاقی از طریق راه فرعی اتومبیلرو که در امتداد رودخانه کشیده شده است به شهر تالش دسترسی دارد. مریان از روستاهای قدیمی تالش است و خود روزگاری مقر حاکمنشین تالش بوده است. بقایای ساختمانهای حکومتی که امروزه به صورت مخروبه در آمدهاند به نام آقاولر نامیده میشوند و متأسفانه به غلط به جای مریان به کار برده شده است. هانری دمرگان با حفاری یکی از آرامگاههای موجود در مریان به وجود ابزار و لوازم متنوعی در کنار بقایای معبد اشاره میکند که از سفال و فلزاتقیمتی و آهن ساخته شدهاند. قدمت آثار به دست آمده از حفاریهای مریان را از ۲۱۰۰ قبل از میلاد تا اواخر هزاره دوم پیش از میلاد تخمین زدهاند.
شکل ۳‑۳ : تصویری از ساختمانی با کاربری حمام در تپه مریان (منبع: www.ichto.ir)
ج : قلعهرودخان: این دژ بر فراز کوهی در فاصلهی ۲۰ کیلومتری جنوب شهر فومن قرار دارد و برای رسیدن به آن باید از فومن برگشت و سپس از آنجا به روستای گوراب پس رفت. تاریخ بنای قلعه به درستی معلوم نیست. ساختمان آن از سنگ و آجر ساخته شده و بر اساس کتیبهای که بر روی سر در ورودی آن نوشته شده گویا به سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری تجدید بنا شده است. انباشت مصالح ساختمانی مختلف مانند سنگ، آجر و ساروج بر روی هم حاکی از تجدید بنای آن در دورههای مختلف میباشد. دکتر ستوده در بیان عظمت این دژ آن را همتای قلعه استخر فارس دانسته و اضافه میکند که دژهای الموت، خراسان، رودبار و طارم در مقابل آن بسیار محقرند. (اصلاح عربانی ۱۳۸۰: ۴۶۵) استحکامات و عظمت این دژ در کنار بقایای ساختمانی موجود در اطاف آن حاکی از موقعیت نظامی و سیاسی قلعهرودخان در تاریخ گیلان است. وجود اتاقهای متعدد شاهنشین و بناهای جانبی متعلق به آن همه و همه حاکی از ارزش نظامی و استراتژیکی قلعهرودخان است. این دژ که در شمار بناهای با ارزش تاریخی گیلان به شمار میرود، به علت قرار گرفتن در ناحیه پایکوهی و دور بودن از مسیر جاده اصلی از دید مسافران پنهان مانده است.
شکل ۳‑۴: قلعه روخان (منبع: www.ichto.ir)
د : قلعه لیسار: این قلعه که به دژ صلصال نیز معروف است در ۱۵ کیلومتری شمال شهر تالش در روستای لیسار واقع شده است. قلعه بر فراز تپهای به ارتفاع ۱۰۰ متر از زمینهای اطراف بنا گردیده است. متأسفانه از قلعه لیسار نیز همانند قلعهرودخان اطلاعات مستند برای محققان در دست نیست. قلعهی لیسار که نزدیکی راه اصلی تالش- آستارا است کاملاً در مسیر دید مسافران قرار دارد و بازدید از آن به راحتی برای علاقمندان میسر است. برخی از معتمدین محلی عقیده دارند که قلعهی لیسار در زمان اسماعیلیان از قلاع مهم آنان بوده است. این دژ که در دورههای مختلف اهمیت نظامی داشته است، در دورهی صفویه به احتمال زیاد به عنوان یک پایدگان محلی برای مراقبت از راه آستارا- تالش- رشت که راه اصلی اردبیل- لاهیجان به شمار میرفت، مورد استفاده قرار میگرفت. جاده مزبور که بعدها به جاده نادری معروف شد، پس از شورش تالشها علیه نادرشاه افشار به سال ۱۷۴۷ میلادی و سرکوب این شورش، استفادهی نظامی داشته و شاید پادگان مجهز در قلعه لیسار برای مراقبت و مقابله با قیام مجدد و مردم در آن مستقر بوده است.
شکل ۳‑۵ : قلعه صلصال (منبع: www.ichto.ir)
جاذبههای زیارتی و آرامگاهها
استان گیلان به دلیل مخالفتهای علنی و یا پنهانی که همیشه با دستگاه خلافت عباسیان داشت، پناهگاه مطمئنی برای بازماندگان امامان و یاران آنها بوده که همیشه از فشار و تعقیب خلفا در آزار بودند. این همسویی سیاسی در جهت مخالفت با دستگاه خلافت بغداد موجب شد که پناهندگان با آغوش باز در میان مردم پذیرفته شده و از احترام خاصی برخوردار باشند. از همین رو در گیلان تعداد زیادی از اماکن از مذهبی و زیارتگاهها وجود دارند که گوشه و کنار دور از راههای اصلی و در اعماق جنگلها و کوهپایهها و کوهستانهای گیلان تعداد زیادی از مقابر وجود دارند که تاکنون ناشناخته ماندهاند. بر این اساس طبق اعلام سازمان اوقاف و امور خیریه گیلان سومین استان کشور در دارا بودن زیارتگاههای متبرکه در کشور محسوب میشود. معروفترین این زیارتگاهها و اماکن مذهبی عبارتند از : امامزاده سید جلالالدین اشرف که از اولاد امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) است که آرامگاه وی در شهر آستانه اشرفیه قرار دارد. امام زاده هاشم بن محمد از نوادگان حضرت علی (ع) که مقبره ایشان در فاصله ۳۰ کیلومتری شهر رشت از مسیر رودبار واقع شده و امروزه به عنوان یکی از مهمترین زیارتگاههای استان گیلان محسوب میشود.
همانگونه که اشاره شد تعداد آرامگاهها و بقاء متبرکه در استان گیلان بسیار فراوان است و ذکر تمام این اماکن متبرک از حوصله این نوشتار خارج میباشد، اما فقط به این موضوع بسنده خواهیم کرد که وجود اماکن و آرامگاههای مقدس و متبرک یکی از جاذبههای گردشگری است که تعداد زیادی از مسافران را جهت زیارت و اقامت در این مکانها گرد هم میآورد.
بازار های محلی