رنگ پوست سیکلیدها از ترکیبات رنگی بسیار متفاوتی تشکیل شده است. سیکلیدهای نر رنگهای روشنتر و درخشانتری دارند در حالیکه ماده ها تیرهتر هستند. به همین دلیل مصرف کنندگان ماهیان نر را بیشتر ترجیح می دهند و ماده ها را برای رنگین شدن بیشتر توسط هورمونها تغییر جنسیت میدهند. در کسب و کار ماهیهای زینتی، توانایی پاسخگویی به نیازهای مشتریان برای تولید ماهی های با کیفیت بالا است که همیشه عامل حیاتی است (چوان لیم^[۸] و همکاران، ۲۰۰۳).

مطالعات چندانی درباره تأثیر رنگدانههای مصنوعی و طبیعی بر روی ماهیان سیکلید صورت نپذیرفته است. بنابراین این تحقیق برای مقایسه میان رنگدانههای مصنوعی بتاکارتن وآستاگزانتین با رنگدانههای طبیعی موجود در موادی همچون فلفلدلمهای قرمز و پوست گوجهفرنگی انجام شد.
۱-۲- کلیات
۱-۲-۱- مشخصات ماهی فلاورهورن و زیستگاه آن
فلاورهورن یکی از زیباترین ماهیهای آب شیرین است که نسبت به سیکلیدهای دیگر قیمت بالایی دارد و دارای گونه ها و رنگهای متنوعی میباشد. برای هرچه زیباتر شدن رنگ فلاورها میتوان آنها را با غذاهای زنده، غذاهای گیاهی حاوی بتاکاروتن طبیعی و یا رنگدانه های مصنوعی تغذیه کرد. این ماهی از گونه های مهم اقتصادی میباشد و دورگهایی از ماهیان سیکلید گلد تریماکو^[۹]، ماهی میداس^[۱۰] و سیکلید سر قرمز^[۱۱]، که متعلق به آمریکای جنوبی هستند، میباشد. که به دلیل ویژگیهای جذابش بین مصرف کنندهها محبوب است.
پرورش متراکم این ماهی رو به رشد است و بخش مهم اقتصاد در بعضی از کشورها مانند تایلند را در بر میگیرد، که به طور گسترده این ماهی را پرورش میدهند ( کوپیتایانت^[۱۲] و کینکارن^[۱۳]، ۲۰۱۱؛ نیکو^[۱۴]و همکاران، ۲۰۰۷). از آنجا که این ماهی ساخته انسان است نام علمی ندارد، نام فلاورهورن از ترجمهی نام آسیای شرقی آن “لو هان^[۱۵]” گرفته شده است. نام دیگر این ماهی کرین سیکلید است (نیکو و همکاران، ۲۰۰۷). این ماهی در سالهای اخیر از نظر استقبال ماهی دوستان در ردهی ماهیهایی نظیر دیسکاس و آروانا قرار گرفته است. برخی از کارشناسان فکر میکنند که این ماهی ساخته شده ناشی از شوک فیزیکی و شیمیایی (حبیبی^[۱۶]، ۲۰۰۹) است. نام فلاورهورن برای شکل سر مشخص و رنگهای واضح آن است، که در دهه گذشته جزء ماهیان محبوب شده است (هردر^[۱۷] و همکاران، ۲۰۱۲). شرایط سخت آکواریوم را از لحاظ دما، سختی آب و پ هاش^[۱۸] و نیترات رو تحمل میکند ولی بهترین پ هاش برای انها ۷ تا ۸/۷ و دمای ۲۷ تا ۳۲ است.
فلاورهورن معمولا تا ۳۰ سانتیمتر رشد میکند که نمونه های ۴۰ سانتیمتری و بیش از ۴۰ سانتیمتری آن هم دیده شده است. این ماهی زینتی در جنوب شرق آسیا برای صادرات به کشورهای غربی پرورش داده میشود (سندفورد^[۱۹]، ۲۰۰۷).
لازم به ذکر است که این ماهی بسیار مهاجم و قلمروطلب است وهیچ ماهی را نمیتوان در کنار این ماهی نگهداری کرد. این ماهی حتی به ماهی لجنخوار داخل آکواریوم رحم نمیکند و ممکن است آن را مورد حمله قرار دهد. این قلمروطلبی حتی در مورد فلاورهای دیگر هم صدق میکند. این موضوع باعث شده است که جفت زدن این ماهی تا حدودی مشکل باشد.
۱-۲-۲- رنگدانه^[۲۰]
معمولا مواد رنگی را به دو دسته پیگمانها ( رنگدانه‌ها ) و رنگها طبقه‌بندی می‌کنند. رنگدانه با رنگ متفاوت می‌باشد. تفاوت آنها در این است که رنگ بایستی توسط ماده مورد رنگرزی جذب شود در حالیکه رنگدانه فقط سطح جسم را رنگی می‌کند. رنگدانه‌ها در آب نامحلول هستند. اما می‌توان آنها را مانند رنگدانه‌های مورد مصرف در نقاشی ، توسط حلال مناسبی به صورت سوسپانسیون در آورد. اگر ساختمان شیمیایی رنگدانه را بتوان اندکی تغییر داد بطوری که در آب انحلال پذیر گردد، در اینصورت ممکن است بتوان آن را به عنوان رنگ در رنگرزی مصرف کرد.
۱-۲-۲-۱- کاروتنوئیدها
کاروتنوئیدها که بطور عمده توسط گیاهان و فیتوپلانکتونها تولید میشوند و به دو گروه کاروتن و زانتوفیل تقسیمبندی میشوند، گروهی از رنگدانههای طبیعی و جزء ریز مغذیها میباشند و یکی از منابع اصلی تامین رنگ بدن آبزیان به شمار میروند و ضروری است که به جیره غذایی آبزیان اضافه شوند ( کریستیانسن^[۲۱] و همکاران، ۱۹۹۴؛ گوئرین^[۲۲] و همکاران، ۲۰۰۳). اگرچه بیش از ۶۰۰ نوع کاروتنوئید در طبیعت یافت شده است اما تعداد کمی از آنها به عنوان ماده افزودنی در غذای جانوران، داروها، مواد آرایشی و رنگ غذا مورد استفاده قرار میگیرند (بریکاد^[۲۳] و همکاران، ۱۹۹۸؛ انگ^[۲۴] و تی^[۲۵]، ۱۹۹۲). استفاده از رنگدانههای طبیعی و مصنوعی سودمندتر است، زیرا علاوه بر تاثیر روی رنگ ماهی، این مواد سیستم ایمنی را قویتر میکنند و به رشد سریع آنها کمک میکنند ( تاناکا^[۲۶] و همکاران، ۱۹۷۶؛ تاکون^[۲۷]، ۱۹۸۱). کارکردهای کاروتنوئیدها به وسیله بسیاری از محققان بررسی شد که شامل کارکرد شبه آنتی اکسیدانی، فعالیتهای پروویتامینی برای ویتامین A، تحریک دستگاه ایمنی، مهار جهشزایی، نقش حیاتی در تولید مثل و همچنین استفاده در مراحل لاروی یا مراحل تغذیه آغازیاند (افشار مازندران، ۱۳۸۱). در این راستا، کاروتنوئیدهای سنتزی مختلف مانند آستاگزانتین، بتاکاروتن، کانتاگزانتین و منابع طبیعی ( مخمر، باکتری، آلگ و پودر سختپوستان) برای افزایش رنگی شدن ماهی و سخت پوستان به رژیم غذایی اضافه میشوند (شهیدی^[۲۸] و همکاران، ۱۹۹۸؛ کالینوسکی^[۲۹] و همکاران، ۲۰۰۵).
۱-۲-۲-۲ ساختار کاروتنوئیدها
همه کاروتنوئیدها از ساختار خطی پایه Polyisoprenoidنشات گرفتهاند که شامل ۴۰ اتم کربن و ۱۳ پیوند دوگانه میباشند. کاروتنوئیدها از این ساختار والد به واسطه Cyclization زنجیره Polyene ( مثل تشکیل زنجیره هیدروکربنی حلقوی -iononeβ و یا ԑ-ionone) با یک (مثل ᵧ-caroten) یا دو پایانه (مثل –carotenβα-caroten - ) و یا به وسیله فرایند دهیدروژنز و یا اکسیداسیون سرچشمه گرفتهاند (دورینگ^[۳۰] و هاریزون^[۳۱]، ۲۰۰۴).
ایزومرهای نوری و هندسی دو فرم مهم و فراوان کاروتنوئیدها میباشند که در اثر پدیده معمول ایزومره شدن در دنیای کاروتنوئیدها به خصوص موقعی که کاروتنوئیدها در برابر گرما و نور قرار میگیرند، به وجود میآیند. هر پیوند دو گانه از زنجیره Polyene ممکن است که در دو شکل موجود باشند: ایزومرهای Cis یا Trans. در طبیعت ایزومرهای all-E (در ابتدا all-Trans) فراوانترین هستند. از نظر ترمودیناکی، ایزومرهای Cis پایداری کمتری نسبت به ایزومرهای Trans دارند (بریتون^[۳۲]، ۱۹۹۵).
مولکولهای کاروتنوئیدی میتوانند آثار مهمی بر ضخامت، طول و سیالیت غشاها داشته باشند و از این طریق بر بسیاری از عملکردهای آنها اثر بگذارند (دورینگ و هاریزون، ۲۰۰۴).
تعداد پیوندهای دو گانه متصل به هم در کاروتنوئیدهای ماهی معمولا ۱۱ عدد است. تعداد زیاد پیوندهای دوگانه در این ترکیبات باعث ناپایداری آنها میشود، به راحتی تخریب میشوند و در دماهای بالا و یا شدت نور بیرنگ میشوند (چوبرت^[۳۳]، ۲۰۰۱). غالبترین کاروتنوئیدهای موجود در بدن انسان بتاکاروتن، آلفاکاروتن، لیکوپن و بتاکریپتوگزانتین میباشند (دورینگ و هاریزون، ۲۰۰۴).
۱-۲-۲-۳- هضم و جذب کاروتنوئیدها
رنگها به واسطه ذخیره کاروتنوئیدهایی مثل آستاگزانتین و بتاکاروتن ایجاد میشوند. رنگدانهها باید به جیره اضافه شوند، چون ماهیان مانند سایر حیوانات قادر به سنتز رنگدانه نیستند. با این وجود کاروتنوئیدها به طور ضعیفی به وسیله ماهی مورد استفاده قرار میگیرند (جرکنگ^[۳۴] و برگ^[۳۵]، ۲۰۰۰). یکی از دلایل این امر، جذب ضعیف کاروتنوئیدها در روده میباشد. وضعیت جیره غذایی و دمای آب بر قابلیت هضم کاروتنوئیدها اثر میگذارند (توریزن، ۱۹۸۵؛ چوبرت و همکاران، ۱۹۹۱؛ ترستیل^[۳۶] و همکاران، ۲۰۰۵). ممکن است میزان جیره بر قابلیت هضم اثر بگذارد. همچنین اعتقاد بر این است که جذب در روده با مکانیسم انتشار غیر فعال صورت میگیرد که شامل جندین مرحله شکستن ترکیبات پیجیده غذا، قابلیت انحلال کاروتنوئیدها درون نمکهای صفراوی، حرکت از میان لایه آبی غیر قابل حل در مجاور میکروویلی، جذب به وسیله انتروسیت و همچنین چیلومیکرونها میباشد (فور^[۳۷] و کلارک^[۳۸]، ۱۹۹۷).
قسمت جلویی روده، مکان اصلی جذب کاروتنوئیدها میباشد (وایت^[۳۹] و همکاران، ۲۰۰۲). غلظت کاروتنوئیدهای پلاسما به عنوان یک شاخص خوب در مقدار کاروتنوئید در دسترس، برای رنگدهی پوست آزاد ماهیان مورد توجه قرار گرفته است. زیرا هم با غلظت کاروتنوئیدهای جیره و هم ذخیره سازی آنها در ماهیچه در ارتباط است (استورباکن^[۴۰] و گوسوامی^[۴۱]، ۱۹۹۶). یک غذا با اندازه درشتتر، سریعتر از غذای کوچکتر دفع میشود، به همین دلیل زمان ماندگاری در روده در اولی کاهش یافته است و ممکن است این امر، بر قابلیت هضم مواد غذایی که جذب ضعیفی دارند مثل کاروتنوئیدها، اثرات منفی داشته باشند. دفعات غذا دهی، تخلیه معده را تحریک میکند، در حالیکه توقف غذادهی، سرعت دفع آخرین غذای هضم شده را پایین میآورد (تالبوت^[۴۲] و همکاران، ۱۹۸۴). بعد از هضم، رنگدانههای کاروتنوئیدی میتوانند به طور کامل از طریق مدفوع دفع یا جذب شده و یا تغییر شکل یابند. مواد تغییر شکل یافته میتوانند به نوبت دفع شوند و یا دوباره به وسیله موکوسهای رودهایی جذب شوند (چوبرت، ۲۰۰۱).
از آنجاییکه کاروتنوئیدها ترکیبات محلول در چربی هستند، اضافه کردن چربیها به غذا قابلیت هضم رنگدانه را بالا میبرد و باعث افزایش تجمع رنگدانهها در بافها میشود. قابلیت هضم به طور اصلی به شکل و نوع کاروتنوئیدها وابسته است. بنابراین قابلیت هضم آستاگزانتین میتواند از ۱۰ تا ۶۰ درصد متغیر باشد و برخی اوقات فقط به منشا آنها بستگی دارد. در حالیکه قابلیت هضم کانتاگزانتینها تنها به ۲۰ تا ۳۰ درصد میرسد. آستاگزانتین به شکل استری، قابلیت هضم بالاتری نسبت به شکل آزاد دارد (چوبرت، ۲۰۰۱).
۱-۲-۲-۴- تبدیل متابولیکی کاروتنوئیدها
اصولا موجودات دریایی از لحاظ قابلیت تبدیل کاروتنوئیدهای موجود در جیره آستاگزانتین در سه دسته کلی قرار میگیرند (میرز^[۴۳]، ۱۹۹۷؛ چوبرت، ۲۰۰۱؛ افشارمازندران، ۱۳۸۱).
۱- آنهایی که مانند ماهی آزاد و قزلآلا فقط میتوانند از خود آستاگزانتین استفاده کنند، در واقع حیواناتی که نمیتوانند تبدیلی انجام دهند (سالمونها).
۲- آنهایی که میتوانند لوتئین یا زگزانتین را به آستاگزانتین تبدیل کنند (کپور ماهیان).
۳- آنهایی که میتوانند آستاگزانتین را از بتاکاروتن بسازند و زگزانتین و سایر رنگدانههای واسط مانند کانتاگزانتین را نیز به آستاگزانتین تبدیل کنند (تقریبا همه سخت پوستان).
۱-۲-۲-۵- آستاگزانتین
منابع طبیعی کاروتنوئیدها، اغلب حاوی ترکیبی از رنگدانههای مختلف میباشد، غلظت آنها ثابت نیست و رنگی که ایجاد میکنند خیلی غیریکنواخت است و به نسبت کاروتنوئیدهای مختلف وابسته است. اما استفاده از کاروتنوئیدهای سنتزی رایجتر بوده که علت آن دسترسی آسان آن بوده و اینکه همیشه حاوی یک رنگدانه خاص میباشند (سلز و جانسنز، ۲۰۰۳). آستاگزانتین، مهم ترین رنگدانه کاروتنوئیدی است که امروزه به صورت چشمگیری در صنعت آبزی پروری مورد استفاده قرار میگیرد ( کریستیانسن و توریزن، ۱۹۹۷).
آستاگزانتین متعلق به یک دسته از ترکیبات به نام ترپنوئیدها است (گوئرین و همکاران، ۲۰۰۳). این رنگدانه زیستی مهمترین رنگدانه کاروتنوئیدی استخراج شده از بدن موجودات آبزی بالاخص آزاد ماهیان میباشد (کریستیانسن و توریزن، ۱۹۹۷).این ماده در جانوران دریایی به طور گسترده پراکنده شده، رنگ قرمز تا صورتی ماهی آزاد، قزلآلا و سختپوستان به این کاروتنوئید نسبت داده شده است (موری^[۴۴] و همکاران، ۱۹۸۹).
وجود پایانه های هیدروکسیل و کتو روی هر حلقه Ionone در آستاگزانتین، برخی ویژگیهای بینظیری مثل توانایی استر شدن، فعالیت انتی اکسیدانی بالاتر و وضعیت قطبیتری را نسبت به دیگر کاروتنوئیدها ایجاد میکند (گوئرین و همکاران، ۲۰۰۳). آستاگزانتین عملکردهای زیستی مهمی را از جمله جلوگیری از اکسیده شدن اسیدهای چرب غیر اشباع PUFA، حفاظت از اثرات منفی نور ماوراءبنفش، پیش ساز ویتامین A، ایجاد واکنشهای ایمنی، خاصیت رنگدهی زیستی و همچنین بهبود رفتارهای تولیدمثلی را کنترل میکند (توریزن و همکاران، ۱۹۸۹؛ لورنز^[۴۵] و سیسوسکی^[۴۶]، ۲۰۰۰).
۱-۲-۲-۵-۱ منابع آستاگزانتین
آستازاگزانتین مهمترین رنگدانه کاروتنوئیدی میباشد که در جانوران آبزی یافت میشود و در بسیاری از غذاهای دریایی مانند ماهی آزاد، قزلآلا، سیم دریایی قرمز^[۴۷]، میگو، لابستر و تخم ماهی وجود دارد (گوئرین و همکاران، ۲۰۰۳). با این وجود آبزیان نمیتوانند کاروتنوئیدها را در بدن خود بسازند. تنها گیاهان و پروتیستها (باکتر، جلبک و قارچ) میتوانند کاروتنوئیدها را بسازند. بنابراین آبزیان متکی به جیره غذایی میباشند تا کاروتنوئید مورد نیاز خود را از طریق آن فراهم نمایند (جنتلز^[۴۸] و هارد^[۴۹]، ۱۹۹۱). در محیط طبیعی آبزی، آستاگزانتین به وسیله ریزجلبکها یا فیتوپلانکتونها در زنجیره غذایی تولید میشوند و سپس مورد تغذیه زئوپلانکتونها، حشرات یا سختپوستان قرار میگیرند و آستاگزانتین را در بافتهای بدن ذخیره کرده و به نوبت به مصرف ماهی میرسد.
در سازگانهای آبی منابع متنوعی از آستاگزانتین وجود دارد که مهمترین آنها مخمر Phaffia rhodozyma، جلبک Haematococcus spp، میگوی کریل و خرچنگ دراز Craw fish میباشند (توریزن و همکاران، ۱۹۸۹). عقیده بر این است که ریزجلبک Haematococcus pluvialis بیشترین مقدار آستاگزانتین را در طبیعت در خود ذخیره میکند (گوئرین و همکاران، ۲۰۰۳). همچنین مقدار بالایی از آستاگزانتین در زیست توده مخمر Phaffia rhodozyma که به صورت استری شده و ایزومر نوری (’R3، R3) است، وجود دارد (توریزن وهمکاران، ۱۹۸۹). ولی توانایی دسترسی زیستی آستاگزانتین موجود در آن در مقابل آستاگزانتین سنتزی به دلیل دیواره های سلولی غیر قابل هضم، کم میباشد. بنابراین هضم آنزیمی دیواره سلولی یا شکستن مکانیکی در این مخمر میتواند سبب بهبود دسترسی زیستی آستاگزانتین موجود در آن شود ( جنتلز و هارد، ۱۹۹۱).
منابع رنگدانهایی مختلفی وجود دارد که میتوان آنها را به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول مواد خام (بهخصوص مخمر، جلبک و کریل) میباشد. دسته دوم از منابع رنگدانهای شامل مشتقات صنعتی (مواد زائد میگو یا خرچنگ) میباشد. میزان کاروتنوئید در مشتقات میگو وخرچنگ از ۱۱۹ تا ۱۴۸ میکروگرم متغیر است و آستاگزانتین آنها معمولا به صورت آزاد یا استری شده با اسیدهای چرب میباشد (سیاپارا^[۵۰] و همکاران، ۲۰۰۶). دسته سوم نیز شامل ترکیبات خاص (پودر میگو) است. اگرچه منابع متنوعی از آستاگزانتین موجود میباشد ولی عمدهترین منبع برای استفاده از این رنگدانه در صنعت آبزیپروری، آستاگزانتین صنعتی میباشد که حاوی آستاگزانتین با طبیعت یکنواخت و به فرم آزاد میباشد. مقدار بالای آستاگزانتین و فرمولاسیون یکسان آن باعث ایجاد یک محصول پایدار، پر مصرف و جا افتاده به نام Carophyl pink شده که از سال ۱۹۶۴ توسط شرکت سوئیسی F-Haffmon-la Roche-Basel ساخته و به بازار عرضه شده است. اگرچه شرکتهای تجاری آستاگزانتین را به فرمهای متفاوتی عرضه کردهاند ولی کاروفیل صورتی یکی از قدیمیترین و جاافتادهترین منابع آستاگزانتین است که در امر آبزیپروری مطرح و امروزه استفده از آن بسیار متداول است.
۱-۲-۲-۶ بتاکاروتن
بتاکاروتن یک رنگدانه طبیعی با طیف رنگی زرد تا قرمز است که یکی از مهمترین ترکیبات کاروتنوئیدی میباشد و به سهولت در بسیاری از گیاهان سبز و برخی از جلبکها و میکروارگانیسمهای فتوسنتزکننده یافت میشود. به علاوه این ماده هم یک آنتیاکسیدان قوی بوده و هم به عنوان پیش ساز ویتامین A در انسان و حیوانات به کار میرود (گراس^[۵۱]، ۱۹۹۱). امروزه بتاکاروتن به عنوان یک رنگ طبیعی به طور وسیعی در صنایع غذایی، بهداشتی، دارویی و دام وطیور آبزیان مورد استفاده قرار میگیرد. بتاکاروتن پرکاربردترین رنگ غذایی در دنیاست. این ماده برای بهتر کردن رنگ و ظاهر غذاها به منظور جلب توجه مشتریان به کار میرود. در غذاهایی مثل: مارگارین، پنیر، انواع آب میوه های صنعتی، محصولات لبنی، ماکارونی، شیرینیجات و… از بتاکاروتن برای رنگدهی استفاده میشود (زاجیک^[۵۲]، ۱۹۶۴).
بتاکاروتن عمدتا شامل دو نوع ایزومر (Cis-9) و (Trans-all) میباشد. خصوصیات فیزیکوشیمیایی بتاکاروتن (Cis-9) با بتاکاروتن (Trans-all) تا اندازهایی متفاوت است. بتاکاروتن (Trans-all) در چربی نامحلول بوده و به راحتی متبلور میشود، در حالیکه بتاکاروتن (Cis-9) در حلالهای آب گریز و چربی نسبتا قابل حل بوده و به سختی متبلور میگردد. بتاکاروتن مصرفی انسان بیشتر سنتزی میباشد که بیش ۹۹ درصد آن ایزومر (Trans-all) است، درحالیکه بتاکاروتن موجود در میوه ها و سبزیجات مخلوطی از ایزومرهای (Trans-all) و(Cis-9) میباشد.
علیرغم اینکه بتاکاروتن در برخی از گیاهان موجود است و بتاکاروتن موجود در گیاهان نوع طبیعی بتاکاروتن میباشد (گراس، ۱۹۹۱)، اما به دلیل پایین بودن میزان درصد بتاکاروتن در گیاهان، امروزه از روش های استخراجی گیاهی به منظور تولید صنعتی بتاکاروتن کمتر استفاده میشود. از طرفی بتاکاروتنی که از طریق سنتز شیمیایی تولید میگردد از نظر ایزومر فضایی بیشتر به صورت ایزومر ترانس است و تبدیل شدن به ویتامین A در بدن در مقایسه با انواع طبیعی کمتر است (گراس، ۱۹۹۱؛ نلیس^[۵۳] و دلنهیر^[۵۴]، ۱۹۹۱).
علاوه بر استخراج گیاهی و سنتز شیمیایی، بسیاری از میکروارگانیسمها نظیر مخمر Rhodotorula rubra، جلبک Dunaliella salina و کپک Blakeslea trispora نیز توانایی تبدیل بتاکاروتن را دارا هستند که به عنوان بتاکاروتن نوع طبیعی در نظر گرفته میشود. تولید نسبتا بالای بتاکاروتن توسط این میکروارگانیسمها که ساختمان نوع طبیعی بتاکاروتن را دارا هستند، باعث شده تا امروزه از روش تولید بتاکاروتن توسط میکروارگانیسمها به عنوان یک روش جایگزین به جای استخراج از منابع گیاهی و سنتز شیمیایی استفاده شود (لامپیلا^[۵۵] و همکاران، ۱۹۸۵).
در تحقیقی که توسط مقدسی و همکاران (۱۳۸۹) روی روش های رنگآمیزی مصنوعی سیکلید گرین ترور^[۵۶] انجام شد، بروز تلفات بالا ناشی از استرس دستکاری قبل و بعد از بیهوشی و ورود ماده رنگی به درون خون ماهی، مشاهده شد. بنابراین با توجه به نتایج این تحقیق در مشاهدات اثر سوء ناشی از دستکاری و تزریق بر ماهیان، تولید و خرید و فروش ماهیان زینتی رنگآمیزی شده با روش تزریق برای رعایت حقوق حیوانات به هیچ وجه توصیه نمیشود.
۱-۳- فرضیه‌ها
فرضیه‌های این تحقیق عبارتند از:
۱- رنگدانه های طبیعی اثر معنی داری روی افزایش رنگ ماهی فلاورهورن دارند.
۲- اثر رنگدانه های طبیعی کمتر از رنگدانه های مصنوعی میباشد، اما میتوانند جایگزین مناسبی برای آنها باشند.
۱-۴- اهداف
هدف از انجام این تحقیق:
۱- تاثیرات رنگدانه های طبیعی و مصنوعی بر شاخصهای رشد و رنگ پوست ماهی فلاورهورن
فصل دوم

-کمبود تبلیغات مناسب و اطلاع رسانی صحیح به جامعه از طرف شرکت های بیمه
-عدم برنامه ریزی در تشخیص نیازهای بیمه گذاران بالقوه در جهت ایجاد طرح های مناسب با نیازهای اقشار مختلف جامعه
-فقدان برنامه ریزی در زمینه آموزش
-عدم تاسیس شرکت بیمه تخصصی (بشنوادی ،۱۳۸۷)
-یکی از مهم ترین مشکلات ساختاری کشورهای جهان سوم نظیر ایران این است که اختلافات طبقاتی زیادی بین دهک های جامعه وجود دارد واکثریت جامعه در سطح افراد کم درآمد و یا به عبارتی نسبتاً فقیر هستند و درصد بسیار کمی ثروتمند و مرفه و درصد کمی نیز در سطح متوسط قرار دارند .(مهدوی،۱۳۹۱).

۲-۱-۱۰-۳) عوامل اجتماعی

عدم فرهنگ سازی در جامعه از طریق رسانه های جمعی و با حمایت دولت
نا آشنایی مردم با بیمه های عمر و مترادف دانستن آنها با بیمه تامین اجتماعی
۲-۱-۱۰-۴) عوامل فرهنگی
عدم اعتقاد به اولویت خرید بیمه نامه عمر در مقابسه با سایر امکانات
فرهنگ تقدیر گرایی و توجه غیر اصولی به پدیده سرنوشت
نبود تفکر و اندیشه آینده نگر (همان منبع)

۲-۱-۱۱) جایگاه بیمه عمر در اقتصاد کشور

بیمه ی عمر با توجه به وی‍ژگی های خاص آن می تواند در فعال سازی بازار سرمایه تاثیر به سزایی داشته باشد ذخایر ریاضی تجمیع شده در شرکت های بیمه ی عمر می تواند به فعالیت های اقتصادی سود آور منجر شود . از آن جا که در بیمه ی عمر به طور معمول فاصله ی زمانی منطقی بین دریافت حق بیمه از سوی شرکت های بیمه ی عمر و پرداخت خسارت وجود دارد ذخایر ریاضی قابل ملاحظه ای در رابطه با هر قرار داد تشکیل می شود که شرکت بیمه با استفاده ی از آن ها می تواند بازار سرمایه را فعال و نقش جدی تری در فعالیت های سرمایه گذاری داشته باشد و این باعث افزایش اشتغال و رشد اقتصادی می شود.
تاثیر رشد بیمه های عمر در اقتصاد به حدی است که بسیاری از تحقیقات کاربردی به رابطه یک و یک بین آن و توسعه و رشد اقتصادی با ضرایب معنا دار بالایی دست یافته است .
مطالعه ی رند رشد بیمه به طور کل و بخصوص بیمه عمر در دهه ی گذشته بیانگر تاثیر روز افزون این بیمه در اقتصاد خانوار کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه است چنان که کنفرانس تجارت بیمه ی عمر و پرداخت خسارت وجود دارد ذخایر ریاضی قابل ملاحظه ای در رابطه با هر قرار داد تشکیل می شود که شرکت بیمه با استفاده ی بهینه از آن ها می تواند بازار سرمایه رافعال و نقش جدی تری در فعالیت های سرمایه گذاری داشته باشد و این باعث افزایش اشتغال و رشد اقتصادی می شود .
تاثیر رشد بیمه های عمر در اقتصاد به حدی است که بسیاری از تحقیقات کاربردی به رابطه یک به یک بین آن و توسعه و رشد اقتصادی با ضرایب معنا دار بالایی دست یافته است .
مطالعه ی روند رشد بیمه به طور کل و به خصوص بیمه عمر در دهه ی گذشته ، بیانگر تاثیر روز افزون این بیمه در اقتصاد خانوار کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است چنان که کنفرانس تجارت و توسعه ی سازمان ملل درجلسه ی اولیه خود در سال ۱۹۶۴ اعلام کرد ، بازار مناسب ملی بیمه یکی از لوازم ضروری رشد اقتصادی است .
صنعت بیمه ی جهان با رشد حدود ۱۰% از سال ۱۹۵۰ ، به توسعه ی خود ادامه داده است که از میانگین رشد اقتصادی کشورها به طور قابل ملاحظه ای فزونی دارد . (یونکتاد^[۵] ،۱۹۹۱).

۲-۱-۱۲) تحلیل تاثیر تورم و تقاضای بیمه عمر

وجود تورم پایدار در اقتصاد ایران منجر به کاهش ارزش سرمایه بیمه گردیده و قدرت خرید آن را می کاهد و لذا قراردادهای بلند مدت بیمه عمر را متزلزل و نااستوار می سازد. (مهدوی، ۱۳۸۸).

۲-۱-۱۲-۱) راهکارهای متداول خنثی سازی اثر تورم در بیمه نامه های عمر

تورم از علل اقتصاد موثر بر کاهش مقبولیت قرار دادهای بیمه عمر است . زیرا قدرت خرید سرمایه بیمه عمر را به شدت کاهش می دهد به عنوان مثال یک سرمایه بیمه عمر ۴۰ میلیونی تومانی شاید برای یک قرار داد بیمه عمر در حال حاضر مقبولیت داشته باشد ولی با وجود تورم بالا این رقم برای ۲۰ سال آینده قدرت خرید پایینی خواهد داشت برای مقابله با این مشکل راهکارهای متفاوتی اندیشیده شده است که از آن جمله می توان به افزایش حق بیمه و سرمایه بیمه به طور همزمان با متوسط نرخ تورم و هم چنین استفاده از فلزات قیمتی چون طلا و یا نقره و یا یک ارز قدرتمند خارجی چون دلار در بسیاری از پ‍ژوهش ها اشاره شده است.

صدور بیمه نامه بر حسب طلا
در بعضی از کشورها سرمایه بیمه و هم چنین حق بیمه را بر حسب طلا معین کرده اند می توان گفت اگر افزایش قیمت ها به دلیل کاهش ارزش پول ملی باشد صدور بیمه نامه برحسب ارزش طلا حمایت خوب برای بیمه گذاران خواهد بود ولی با نوسانات قیمت طلا در سال های گذشته نمی توان به این راهکار به صورت کامل اطمینان کرد ( مهدوی ،۱۳۸۸)
فروش بیمه عمر با سرمایه صعودی
شرکت های بیمه با فرض اینکه در طول قراردادبیمه درصد ثابتی از نرخ تورم وجود دارد متعهد می‎شوند که بدون اینکه حق بیمه ی دریافتی از مشتریان خود را به تدریج اضافه کنند سرمایه بیمه را به طور منظم بر اساس شاخص هزینه های زندگی افزایش دهند البته بیمه گران باید در به کار گیری این روش احتیاط کنند زیرا اگر واقعاً در طول مدت بیمه نرخ تورم کمتر از نرخ در نظر گرفته شده باشد بیمه گر با گذشت زمان دچار مشکل مالی خواهد شد و حتی ممکن است در حالت بر عکس نرخ تورم واقعی از نرخ تورم مفروض بیشتر شود که در این صورت روش به کار گرفته شده بی فایده خواهد بود تا حدودی این طرح درکشور ما توسط شرکت های بیمه در حال اجرا است و توانسته تا حدی رغبت افراد را برای خرید بیمه عمر بیشتر کند ( مهدوی ۱۳۸۸) .
مشارکت بیمه گذار در منافع حاصل از سرمایه گذارهای شرکت بیمه
یکی از مناسب ترین و معمول ترین روش های مقابله با تورم شرکت دادن بیمه شدگان در سود حاصل از سرمایه گذاری هایی است که توسط شرکت بیمه بر روی حق بیمه های جمع شده صورت می گیرد که این روش تقریبادر تمام کشورهای دنیا متداول است و حتی در برخی از کشورها این مشارکت اجباری نیز می باشد برای این منظور می توان سیستم های متنوع مشارکت اجباری نیز می باشد برای این منظور می توان سیستم های متنوع مشارکت در منافع زیر را پیشنهاد کرد :
الف ) در صد منافعی از سرمایه گذاری به بیمه شدگان تخصیص داده شود .
ب ) مبنای مختلف تقسیم منافع براساس حق بیمه سرمایه بیمه و ذخیره ریاضی باشد .
ج) شیوه های متفاوت پرداخت منافع مثل پرداخت نقدی سرمایه گذاری مجدد منافع برای دوره های
بعد و اضافه شدن بر سرمایه بیمه و تقلیل حق بیمه های سال بعد برای بیمه شدگان صورت گیرد .
در حالت کلی اساس کار تمام این روش ها یکی است ، یعنی قسمت عمده منافع بدست آمده از سرمایه گذاری و مزیت حاصل شده از کم شدن میزان مرگ و میر برای جبران تورم به بیمه گذاران باز گردانده می شود و هر قدر تورم بیشتر باشد این سود نیز باید اضافه تر شود و بیمه گر نیز سود خود را برای تامین هزینه ها حقوق کارمندان و مدیریت و منفعت شرکت از این سرمایه گذاری کنار می گذارد (آل احمدی ،۱۳۹۱).
انتخاب جانشین برای سرمایه :
به دلیل اینکه بعضی از کشورها مردم به برخی از کالاهای خاص علاقه مند هستند بیمه گران ترجیح می‎دهند که به جای تحویل سرمایه برحسب پول نقد آن کالا را جایگزین سرمایه ی مورد نظر نمایند و بدین ترتیب مشتری بیشتری را جذب نمایند به عنوان نمونه می توان طرح بیمه ایران در سال ۱۳۳۸ را ذکر کرد که طی قرار داد بیمه های عمر در ان زمان مقرر شده بود که به عنوان سرمایه ی عمر و به بیمه گذاران در پایان قرارداد منزل مسکونی تحویل داده شود که زمین های آن در حوالی فرحزاد خریداری شده بود اگر چه آن طرح پروژه بسیار خوبی بود و از طرف بیمه گذاران مورد استقبال قرار گرفت بدلیل کارشکنی برخی از بیمه گران و دولت وقت با شکست مواجه شد طرح هایی مثل طرح مذکور برای توسعه بیمه های عمر و جذب مشتری می تواند بسیار مفید باشد اجرای این برنامه نیازمند پر تفوی بسیار بالا از سوی بیمه گران است و مستلزم برنامه ریزی و پیش بینی دقیق از وضعیت بازار مسکن می‎باشد و در استفاده از این روش کاربردی باید با احتیاط عمل کرد (همان منبع).
صدور بیمه نامه بر حسب سهام شرکت های سرمایه گذاری پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار
شرکت های بیمه به جای سرمایه گذاری و خرید اوراق قرضه که دارای سود ثابت و بازده ثابت و بازده
کم می باشند می توانند هم سرمایه عظیم حق بیمه ها را در سهام شرکت ها و کاخانه هایی که مردم اعتماد کافی به آنها دارند به کار بیندازند و هم سرمایه ی بیمه ی بیمه گذاران را بر حسب همین سهام‎ها بازپرداخت نمایند که به موازات افزایش تورم ارزش سهام ها نیز افزوده شود البته برای اجرای چنین طرح های باید بستر مناسب و بازار بورس اوراق بهادار فعال وجود داشته باشد که هم بتواند سرمایه‎های قابل سرمایه گذاری بخش بیمه را جذب کند و هم اینکه درهنگام نیاز به فروش به سرعت فروخته شود.
مشارکت دادن بیمه گذاران در سرمایه گذاریهای مضاربه ای
شرکت های بیمه برای مقابله با تورم می تواند اندوخته های فنی و ریاضی را در فعالیت های اقتصادی مضاربه ای بکار بسته وبیمه گذاران را به نسبت در سود این سرمایه گذاری ها سهیم نمایند در این صورت بیمه گذاران به خاطر بهره مندی از سود معاملات مضاربه ای با رضایت مندی بیشتر قرار دادهای بیمه ی عمررا امضا ء خواهند نمود .

۲-۱-۱۳) تحلیل تاثیر بار تکفل و تقاضای بیمه عمر

شناخت ویژگی های جمعیت و بار تکفل
بعد خانوار
بعد یا متوسط اندازه خانوار از تقسیم جمعیت کشور به تعداد خانوارهای کشور حاصل میشود.

- بازار کار؛
- بازار مسکن؛
- پویایی اقتصادی.
کیفیت زندگی
موقعیت محیطی
- فضای سبز؛
- آب و هوا، سر و صدا، کیفیت هوا؛
- کیفیت آب استحمام؛
- زیرساخت های اساسی.
موقعیت مجموعه ها
- امکانات فرهنگی؛
- امکانات ورزشی، امکانات آموزشی؛
- امکانات سلامتی و اجتماعی؛
- میراث-پویایی، خرده فروشی و خدمات رسانی.
مأخذ: Delfim & et al, 2006 به نقل از قالیباف و همکاران، ۱۳۹۰: ۳۷
تقریباً تمامی پژوهشگران به سه اصل در ارتباط با مفهوم کیفیت زندگی توافق دارند:
۱- کیفیت زندگی یک ارزشیابی ذهنی است و افراد خود بهترین قضاوت کنندگان راجع به کیفیت زندگی خود هستند.
۲- کیفیت زندگی یک ماهیت پویا و دینامیک است، نه ایستا، بدین معنی که یک فرایند وابسته به زمان بوده و تغییرات درونی و بیرونی در آن دخیل می باشند.
۳- کیفیت زندگی یک مفهوم چند بعدی است و باید از زوایا و ابعاد مختلفی سنجیده شود که این ابعاد، اجزای مرکزی چارچوب پنداشتی تحقیقات کیفیت زندگی را تشکیل می دهد (پارسایی، ۱۳۹۱: ۵۳).
۲-۵-۸- تکنیک های ارزیابی کیفیت زندگی
۲-۵-۸-۱- تکنیک SWOT
SWOT، حروف اول واژگان انگلیسی (S)Strength با معادل فارسی قوت، (W) Weakness ضعف، (O) Opportunity فرصت و (T) Threats تهدید است (سبحانی، ۱۳۸۹: ۱۱۶). تکنیک SWOT یکی از تکنیک های برنامه ریزی راهبردی است، لیکن با شناخته شدن سودمندی آن از دهه ۱۹۸۰ میلادی نظریه پردازان موفق شدند تا دامنه کاربرد تکنیک های یاد شده را از قلمرو برنامه ریزی مؤسسات خصوصی به قلمرو برنامه ریزی و مدیریت شهری در عرصه عمومی و برنامه های دولتی و همگانی تسری بخشیده و با الزامات آن منطبق سازند (گلکار، ۱۳۸۴: ۴۸-۴۷). تدوین استراتژی که اغلب به آن برنامه ریزی بلند مدت استراتژیک نیز می گویند، عبارت است از طراحی مأموریت و سیاست های مجموعه. تدوین استراتژی با تجزیه و تحلیل موقعیت شروع می شود. تجزیه و تحلیل موقعیت عبارت است از پیدا کردن استراتژی یا موازنه استراتژیک بین فرصت ها (بیرونی) و نقاط قوت (درونی) با توجه به تهدیدها (بیرونی) و نقاط ضعف (درونی)، در جهت رفع آنها. عوامل استراتژیک یک مجموعه عبارتند از: نقاط قوت (S)، نقاط ضعف (W)، فرصت ها (O) و تهدیدها (T). این عوامل نه تنها باید به شناسایی ویژگی یا شایستگی بارز مجموعه، توانایی ویژه، منابع تحت اختیار و روش اصلی استفاده از آنها کمک کند، بلکه باید در شناسایی فرصت هایی که مجموعه در حال حاضر و به دلیل نداشتن منابع مناسب نمی تواند از آنها بهره برداری نماید نیز راهگشا باشد (نوحه گر و همکاران، ۱۳۸۸، ۱۶۴-۱۶۳).
تحلیل SWOT در قالب جداول طراحی شده و مراحل آن به صورت زیر انجام می شود:
۱- تهیه ی فهرستی از فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف و در قالب جداول
۲- تشریح و تفسیر هر یک از فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف (محمدی ده چشمه و زنگی آبادی، ۱۳۸۷: ۲).
به طور کلی چارچوب تحلیل تحلیل SWOT به صورت زیر است:
شکل ۲-۱۴- چارچوب تحلیل SWOT

مأخذ: محمدی ده چشمه و زنگی آبادی، ۱۳۸۷: ۳
استراتژی های حاصل از تجزیه و تحلیل SWOT به چهار گروه تقسیم می شوند:
گروه اول: استراتژی های SO (Maxi-Max):
این استراتژی ها به منظور حداکثر استفاده از قوت های موجود برای بیشترین استفاده از فرصت های محیطی طراحی می شوند. به عبارت دیگر این استراتژی ها، استراتژی های خاص رقابتی بوده و از نقاط قوت بهره برداری بهتر از فرصت ها استفاده می شود.

گروه دوم: استراتژی ST (Maxi-Min):
این استراتژی ها به منظور حداکثر استفاده از قوت های موجود برای حداقل نمودن اثرات تهدیدهای محیط بیرونی طراحی می شوند. به عبارت دیگر این استراتژی ها تهدیدها را با بهره گرفتن از نقاط قوت، بی خطر می کند.
گروه سوم: استراتژی های WO (Mini-Max):
این استراتژی ها به منظور حداقل نمودن ضعف های داخل برای بیشترین استفاده از فرصت های محیطی طراحی می شوند. به عبارت دیگر در این استراتژی ها، از فرصت ها، جهت کمرنگ نمودن نقاط ضعف استفاده می شود.
گروه چهارم: استراتژی های WT (Mini-Min):
این استراتژی ها به منظور حداقل نمودن ضعف های داخل برای حداقل نمودن اثرات تهدیدهای محیط بیرونی طراحی می شوند. به عبارت دیگر این استراتژی ها، استراتژی های بقا پذیری در محیط بوده و جهت به حداقل رساندن نقاط ضعف و اجتناب از تهدیدها استفاده می شود (اعرابی، ۱۳۸۷: ۵۵).
جدول ۲-۶ - جدول SWOT

رویکرد بازار: ارزش فعلی منافع اقتصادی آتی که توسط مالک دارایی کسب می‏شود.
رویکرد هزینه: میزان پول مورد نیاز برای جایگزینی برند، شامل هزینه‏ های توسعه، آزمون بازار، تبلیغات و مواردی مانند این‏ها.

رویکرد درآمد: درآمد خالص کسب شده از برند تقسیم بر ریسک‏های مربوطه برند در دستیابی به درآمدهای احتمالی(۶۴).
با وجود این، حسابداران معمولاً ارزش برند را ۴ تا ۶ برابر سود سالیانه تشخیص داده شده از فروش محصول برندگذاری شده قیمت‏گذاری می‏کنند. وینترز معتقد است توافق چندانی در مورد ابزارهای ارزیابی ارزش ویژه برند وجود ندارد که این ناهمخوانی منجر به بکارگیری روش‏های متفاوت در ارزیابی شده است.
مدل ارزش ویژه برند در سازمان های ورزشی
گلدن، مایل و ساتن (۱۹۹۸)هدف برندینگ جامع بودن تجربه ی مشتری است. این تجربه مصرف در فوتبال، فقط شادی حاصل از پیروزی نیست. سرگرم شدن، تفریح کردن، ارتباط و حتی راحتی و لذت در استادیوم همگی جزئی از این تجربه ی هوادار است.در واقع برندها زمانی پیروز می شوند که بتوانند چنین تجربه مطلوبی را فراهم آورند. بردن مهم است اما این برندها هستند که پاسخ زمان و انرژی و پول و پشتیبانی هواداران را از طریق ایجاد ارزش برای آنها می دهند. یک برند از طریق هویتی که برای آن تعریف می شود باشگاه را از دیگران متمایز می کند. این هویت برند است که هوادار را به باشگاه وفادار نگه می دارد، او را به استادیوم می کشاند، او را متقاعد به پوشیدن پیراهن تیم، فریاد زدن و گریستن می کند.گلدن، مایل و ساتن (۱۹۹۸)، مدل زیر را ارائه نمودند. بر طبق مدل مذکور، ارزش ویژه برند از ۴ جز تشکیل می شود که شامل کیفیت ادراک شده، آگاهی از برند، وفاداری به برند و تداعیات برند می باشد که در ادامه توضیح داده خواهد شد.
شکل ۲- ۲۵: مدل گلدن، مایل و ساتن (۱۹۹۸)
سابقه تیم دربرگیرنده موفقیت ها، مربی ها و بازیکنان ستاره و بزرگ تیم می باشد. در تیمی مثل پرسپولیس، قهرمانی های این تیم در لیگ برتر و جام حذفی، مربیان بزرگ این تیم مانند دنیزلی و بازیکنان بزرگ آن مانند: علی کریمی، مهدوی کیا، پروین، علی دایی و …
سابقه سازمان در برگیرنده شهرت و سنت ها، جو حاکم بر سازمان و لیگ شکل می گیرد. باشگاه های مختلف مانند بارسلونا برای سال های متمادی تبلیغات روی پیراهن ورزشی نداشتند و تنها تبلیغات یونیسف را روی پیراهن ورزشی خود داشتند که نشان دهنده فرهنگ و سنت های این تیم بوده و ایده خاصی را به ذهن هواداران القا می کند.
سابقه بازار در برگیرنده پوشش رسانه ای، تلویزیونی، رادیویی، دیجیتالی و نشریات می باشد. همچنین جایگاه جغرافیایی، رقبا و هوادارن
عوامل ذکر شده، هویت برند را در ذهن افراد جامعه و هواداران به وجود می آورد و در صورت ایجاد یک برند قدرتمند مزایای زیر را بدنبال دارند:
پوشش رسانه ای بیشتر، فروش محصولات، جذب اسپانسر ها و تبلیغات محیطی و بلیط فروشی بیشتر. این موارد ادراک بازار را شکل می دهند که در گذر زمان تبدیل به سابقه و فرهنگ سازمان شده و هویت برند آتی سازمان و باشگاه را شکل می دهد.
همانطور که در شکل نشان داده شده است، هویت برند، نتیجه پاسخ مشتریان به دانش آن ها از یک برند خاص تعریف می شود. ثابت شده است که مشتریان حاضرند تا ۳۰% بیشتر را برای برندی که در بازار پیشرو است، بپردازند. (۶۴).
مدل مدیریت برند سازمان های ورزشی مفرت و بورمن (۱۹۹۶،۲۰۰۲)
برند تیم های ورزشی گروه های مخاطب نا همگونی را پیش رو دارد. این گروه ها شامل، بینندگان مستقیم و غیر مستقیم (هواداران، VIPs، تماشاچیان، بینندگان تلویزیونی)، اسپانسرها، دریافت کنندگان مجوز، بازاریاب ها و رسانه ها می باشد. چالش دیگر تیم های ورزشی این است که خدمات آن ها ناملموس می باشد. در نتیجه تمامی نقاط تماس داخلی و خارجی از نظر برندسازی با اهمیت می باشند. در تیم های ورزشی این موضوع شامل، پوشش کارکنان، کالاهای اساسی( بلیط، محصولات، نشریات و…) و ساختار فیزیکی (استادیوم، دفتر باشگاه، زمین تمرین، فروشگاه) و پرچم، علامت ها، ترکیب رنگ ها و لوگو می شود. علاوه بر این، محصولات باشگاه از نوع تجربی است. در نتیجه باید شهرت برند باشگاه را ارتقا داد که این کار از طریق ایجاد تجربیات مثبت و مستمر مشتریان اتفاق می افتد. از آنجا که انجام یک مسابقه به شرایط و ویژگی های تیم رقیب هم بستگی دارد که در کنترل تیم ورزشی نیست، در نتیجه باید روی عوامل دیگر مانند کیفیت خدمات تمرکز نمود. در این مورد، استاندارد نمودن مسایل زیر باید انجام گیرد: عوامل ورودی محسوس و نامحسوس ( بازاریابی رویداد، ارائه خدمات و خدمات غذایی)، عوامل مربوط به پرسنل ( کارکنان خوب آموزش دیده و باتجربه، قوانینی برای مواجه با مشتریان، تعداد کافی کارکنان استادیوم)، نتایج و فرایندهای اجرایی منتخب (توجه به اسپانسرها و VIPs، مدیریت شکایات، مدیریت زمان، زمان انتظار ثابت برای تهیه بلیط، ورودی، ارائه خوراکی). مورد دیگری که به درک خدمات کمک می کند ساختار فیزیکی داخل و اطراف استادیوم(نزدیکی به زمین مسابقه، طراحی اتاق VIPs، اندازه اسکوربود، حمل و نقل عمومی، محوطه مسقف) و اندازه انجمن هواداری که شکل دهنده جو استادیوم می باشد(۱۹).
تیم های حرفه ای جامعه های هدف بسیار گوناگونی دارند مانند: تماشاگران مستقیم و غیر مستقیم (هواداران، افراد VIP، تماشچیان روز مسابقه در استادیوم و از طریق تلویزیون)، اسپانسرها، مجوزدهنده ها، بازاریابان و رسانه ها. در نتیجه مدیران باشگاه ها ترکیب برند وسیعی برای تمامی این گروه های هدف ارائه دهد. این موضوع نشان دهنده اهمیت یک نظام جامع و پیچیده از ابزارهای آمیخته بازاریابی مناسب می باشد.(۱۹).
مدل ارائه شده توسط مفرت و بورمن (۱۹۹۶، ۲۰۰۲) یکی از کامل ترین مدل های مدیریت برند ورزشی می باشد. آن ها مدیریت برند را بر اساس خود ادراکی برند از دیدگاه چشم انداز داخلی (مفهوم بیانیه) و تصویر خارجی برند از دید گروه های هدف (مفهوم پذیرش) مفهوم سازی کرده اند. خود ادراکی برند بوسیله فلسفه برند به عنوان هسته مرکزی و همچنین چهار بعد برند شامل، فرد، محصول، سازمان و نماد تعیین می شود. هر کدام از ابعاد برند به بخش های فرعی تقسیم می شوند. هویت برند بوسیله توسعه برخی یا تمام بخش های فرعی چهار بعد برند تعیین می شوند و بدین گونه برای مشتری قابل تشخیص می باشند. تصویر خارجی هویت برند (تصویر برند) نتیجه ادراک ذهنی حاصل از تمام علامت های ساطع شده از برند شامل، منحصر به فرد بودن تداعیات، قدرت تداعیات، چکیده تداعیات و مناسب بودن برای ارضای نیازها می باشد(۱۹).
شکل ۲- ۲۶: مدل مفرت و بورمن (۱۹۹۶،۲۰۰۲)
جز مرکزی: علاوه بر فلسفه برند در مدل مفرت و بورمن اجزای دیگری را باید برای تکمیل این بخش اضافه نمود از جمله اهداف برند، جایگاه سازی برند و استراتژی برند(۱۹).
بعد (برند به عنوان یک محصول): هر چند بسته بندی و طراحی محصول به عنوان اجزا اصلی برند به عنوان محصول می باشند ولی با توجه به ماهیت باشگاه ورزشی که محصول ناملموس ارائه می نماید، می توان از این موضوع چشم پوشی نمود. اجزای کیفی باشگاه ورزشی مانند قدرت واقعی تیم و موفقیت های ورزشی فعلی تیم ، تصویر تیم را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد(مانند باشگاه بایرن مونیخ). همچنین ارتباط جغرافیایی روشن یک باشگاه ورزشی(باشگاه هانزاروشتوک به عنوان تنها باشگاه نماینده ایالت های جدید آلمان) و فرصت انتقال وابستگی به یک منطقه خاص به عنوان یک منبع هویت برند در نظر گرفته می شود(۱۹). قیمت گذاری محصول باشگاه همچنین به ادراک برند کمک می کند. با توجه به ویژگی های خاص اقتصادی مدیریت برند باشگاه ورزشی، بازاریابی تجربه (حمایت از برنامه های بازی، تلویزیون ورزشگاه) همچنین خدمات مشتریان (توجه به اسپانسرها و وی آی پی، توجه به کودکان، تعویض بلیط، تلفن هوادار) به ایجاد ادراک از برند کمک می کند. محققان مدیریت ارتباط با مشتریان را نیز برای شناسایی نیازهای مشتریان و به عنوان یک ابزار برندسازی موفق پیشنهاد می کنند. در نهایت فروش محصولات باید مورد توجه قرار بگیرد. همچنین تدارک بازی های نمایشی و بازی های دوستانه علاوه بر بازی های لیگ (بسیاری از تیم های اروپایی برای اینکه در خارج از اروپا کانون توجهات قرار بگیرند این بازی ها را تدارک می بینند).
بعد “برند به عنوان نماد” : تمامی زیر شاخه های این حیطه برای توسعه برند باید مورد توجه قرار بگیرد. نام، لوگو، رنگ ها عناصر اسای برندسازی هستند. به خصوصی در تیم های ورزشی، تاریخچه باشگاه و سنت ها باید به عنوان منابع مهم برند مورد توجه باشند. این موضوع ممکن است شامل تاریخچه باشگاه در بین قشر خاصی از جامعه باشد مانند باشگاه شالکه ۰۴ که در بین طبقات کارگر محبوب بود و یا موفقیت های باشگاه (بایرن مونیخ و دورتمند از موفق ترین باشگاه های اروپایی دهه ۷۰ می باشند). در نهایت ارتباطات برند با وظیفه معرفی کردن و انتقال پیام یک ابزار مهم برای معرفی برند باشگاه می باشد. در این راستا روابط عمومی باشگاه نقش تاثیرگذاری در ادراک برند بازی می کند. همچنین تبلیغات که نه تنها بازتاب کننده هویت برند می باشد بلکه در شکل گیری آن نیز نقش دارد. ترفیعات فروش نیز در برندسازی موثر است که در تیم های ورزشی می توان به کمک ها ، قرعه کشی ها، قیمت گذاری های خاص اشاره نمود. همچنین تعاملات گسترده با هواداران، جشن های اول فصل و یا انتهای فصل، جشن کریسمس هواداران نیز در این حیطه قرار می گیرد. طبق نظر آکر ۱۹۹۶ اسپانسر شدن به شکل دهی برند کمک می کند. اسپانسر شدن باشگاه های ورزشی به تقویت برند باشگاه کمک می کند مانند حمایت از موسسات خیریه. این نوع از بازاریابی با بهره گرفتن از اجتماع، بازاریابی علی نامیده می شود. سایت رسمی باشگاه نیز می تواند به ایجاد ارتباطات کمک کند( چت روم بازیکنان، انجمن های هواداری، فیلم های باشگاه).
در نهایت، بعد نمادین نیز در حیطه باشگاه ورزشی باید تشریح گردد. طبق نظر مهر (۲۰۰۱) مکان مسابقه ( استادیوم ، ورزشگاه) نقش مهمی در هویت باشگاه دارد و احساسات در آنجا شکل می گیرد (افتخار پیروزی، اندوه شکست).
بعد “برند به عنوان سازمان": در باشگاه ورزشی، رفتار کارکنان مهمترین جز برند به عنوان سازمان می باشد. عملکرد اخلاقی بازیکنان در زمین مسابقه و حضور آن ها در جامعه با درک از برند باشگاه مرتبط می باشد. همچنین رفتار کارکنان باشگاه و از طرف دیگر شرکای تجاری که باشگاه کار می کنند مانند خدمات امنیتی، خدمات خوراکی، مشاوران، بازاریابان). در نتیجه همکاری باشگاه با سایر سازمان ها نیز تاثیر زیادی در هویت باشگاه به جای می گذارد. گلادن، اروین و ساتن (۲۰۰۱), عنوان نمودند برند باشگاه با همکاران استراتژیکش توسعه می باشد (مانند بایرن مونیخ و رد دایموندز، منچستر یونایتد و نیویورک یانکیز). اسپانسر اصلی باشگاه نیز با توجه به قدرت برندش به برند باشگاه کمک می کند(اسپانسر به عنوان تداعی برند باشگاه مانند(VLF وVWولفسبورگ) همچنین نوع اسپانسری (مانند آگهی تبلیغاتی شرکت T.COM توسط بازیکنان بایرن مونیخ). در نهایت باید به برنامه های توسعه بازیکنان جوان اشاره نمود (مانند آکادمی های معروف فوتبال اشتوتگارت).
بعد “برند به عنوان فرد": اولا ارتباط فرهنگی می تواند جز مهمی از برند باشد. دوما، ادراکات از هواداران باشگاه (جایگاه طبقه اجتماعی هواداران، نوع لباس مرتبط با باشگاه) و یا ادراک از مصرف (رنگ قرمز و آبی نشانگر ورزشگاه آلیانس آرنا می باشد) به ادراک از برند باشگاه کمک می کند. همچنین ظاهر گذشته و حال افراد مرتبط با باشگاه (بازیکنان، مربیان، مدیران، ستاره ها) عناصر دیگری هستند که ادراک برند باشگاه را شکل می دهند. نقل وانتقال بازیکنان نیز نه تنها به جهت فنی بلکه برای افزایش درآمد و بهبود تصویرمفید است (انتقال بکهام و رونالدو به رئال مادرید). همچنین “تعداد” و “رفتار” هواداران در استادیوم جو خاص باشگاه را به وجود می آورد.
مدل مدیریت برند ورزشی شیلهانک (۲۰۰۸)
شیلهانک (۲۰۰۸) با مد نظر قرار دادن مدل مفرت و بورمن (۱۹۹۶،۲۰۰۲) به عنوان چارچوب مفهومی کار خویش به بررسی ویژگی های خاص ورزش و سازمان های ورزشی پرداخت. در نهایت مدل مدیریت برند سازمان های ورزشی حرفه ای همانطور که در شکل ۱-۲۴ مشاهده می شود، تدوین گردید(۱۹).
در سطح استراتژیک: در این سطح براساس تجزیه و تحلیل شرایط(نیازهای مشتری، رقبا، بررسی شرایط داخلی و خارجی) اهداف برند طراحی می شوند. این اهداف می تواند شامل آگاهی از برند، تداعیات برند و یا اهداف اقتصادی مانند سهم بازار و بازگشت سرمایه باشد. بعد از آن باید جایگاه مطلوب برند را تصویر کرد که بر اساس بازار هدف تعیین می گردد. سپس فلسفه برند تعیین می گردد. در نهایت استراتژی برند مشخص می شود.
در سطح عملیاتی: باید بر اساس برند باشگاه توجه داشت که ارزش های اصلی باشگاه ورزشی می باشند. این ارزش ها شامل موفقیت باشگاه، استادیوم، شخصیت باشگاه، کانون هواداری و برنامه های توسعه پایه می باشد. برای ارتقای این موارد راه کارهای متعددی پیشنهاد گردیده که منجر به ایجاد ارزش افزوده و انتقال آن به مخاطبان باشگاه می گردد.اقدامات فوق در سطح پایه باشگاه منجر به ایجاد اگاهی از برند، تداعیات برند مطلوب، منحصر به فرد و قوی و در نهایت وفاداری به برند می گردد(۱۹).
شکل ۲- ۲۷: مدل مدیریت برند ورزشی شیلهانک (۲۰۰۸)
ریچله (۲۰۰۳)، مدل زیر را برای ساخت ارزش ویژه برند باشگاه های ورزشی حرفه ای پیشنهاد است(۲۹).
این مدل ۴ مرحله ای توسعه برند تیم های ورزشی بدین صورت ارائه گردیده است:
۱.شناساندن هویت تیم
۲.جایگاه سازی تیم

3. 3. ایجاد و به کاربستن استراتژی های برند

3. 3. ارزش ویژه برند

شکل ۲- ۲۸: مدل ساخت ارزش ویژه برند تیم های حرفه ای ورزشی ریچله (۲۰۰۳)
هویت تیم ورزشی
دو عامل مهم در هویت تیم ورزشی دخیل است: ویژگی های تیم و ارزش تیم برای هواداران
ویژگی های تیم مربوط می شود به ارزش های تیم و آن چیزی که تیم برای آن وجود دارد. به زبان دیگر تیم می خواهد با چه چیزی های پیوند داشته باشد و چگونه شناخته شود: خلاقیت، مدرن بودن، استقامت، قابل اعتماد بودن، سادگی، هدفمند بودن، با نشاط، روح جنگندگی و غیره؟ این ارزش ها در کنار جهت دادن به تیم، معنای قوی به تیم می دهند. ارزش های تیم نقاط آغازین در تعریف استراتژی بلند مدت برند برای تیم ورزشی است (۲۹).
در این راستا، تاریخچه تیم و حضورش در جامعه می تواند یک دارایی با ارزش باشد. برند های بزرگ ورزشی در شهرهای معرف خود برای زمان زیادی وجود داشته اند که به پخش شدن برندشان در طول زمان کمک کرده است (برند آینده ۲۰۰۲). به عنوان نتیجه تیم تبدیل می شود به چشم انداز اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهر یا حتی منطقه ای که در آن قرار دارد مانند یوونتوس تورین، نیوکاسل، بوستون سلتیک. بنابراین تیم می تواند ارزش عاطفی و نزدیکی روانشناسی با هوادارانش داشته باشد (کاپفرر ۲۰۰۱). پیشتر اشاره شد که گفتن داستان به تاکید بر ارزش های شرکت در چشم مشتریان کمک می کند (مازور ۲۰۰۲). این موضوع در مورد تیم های ورزشی نیز صادق است.
هچنین هنگامی که ارزش های تیم تعریف می شوند، مهم است تا معنای آن برای هواداران را درک کرد. ارزش ها باید به صورت پیام های شفاف درآید تا بتواند تصمیم به خرید را در مشتریان به وجود آورد. این موضوع به عنوان ایجاد ارزش شناخته می شود (کاشانی ۱۹۹۵).در مورد تیم های ورزشی این ارزش ها اغلب غیر قابل لمس یا احساسی می باشند. از آنجا که منافع احساسی می باشد، حتی مهمتر می باشد که این شور و اشتیاق را با ایجاد ” حساب بانکی احساسی” بیشتر کرد. این موضوع به حفظ احساس تعلق هوادارن به تیم و اعتماد و وفاداری هواداران به برند کمک می کند. بنابراین باید مطمئن شد که آن چیزی که برای هواداران ارزش به شمار می آید در چشم انداز مدیران نیز وجود دارد و این ارزش ها هم راستا می باشند(۲۹).
جایگاه سازی تیم ورزشی
جایگاه سازی تیم ورزشی به دو عامل مربوط می شود: انتخاب بازار هدف و تمایز برند در بازار
اول، تعریف بازار هدف یعنی شناسایی مشتریانی که بیشترین حساسیت را به ارزش های پیشنهادی تیم دارند. این مشتریان نشان دهنده بازار هدف برای توسعه اتی برند است (کاشانی ۱۹۹۵) در تیم های ورزشی این مشتریان بالقوه شامل:
۱.هوادارانی که به استادیوم می روند و نتایج تیم را به شدت دنبال می کنند.
۲.مشتریانی که احساسات به تیمشان را خارج از زمین مسابقه هم به همراه دارند و محصولات تیم را خریداری می کنند.

شکل شماره ۴ – صفحه ثبت نام اینترنتی تلفن ۱۵
شکل شماره ۵ – صفحه پرداخت ثبت نام اینترنتی تلفن ۱۵
شکل شماره ۶ – صفحه اول سایت شرکت گاز کالیفرنیای آمریکا ۱۷
شکل شماره ۷ – صفحه اول سایت شرکت گاز استرالیا ۱۸
شکل شماره ۸ – صفحه اول سایت شرکت گاز انگلستان ۱۹
شکل شماره ۹ – روند اشتراک پذیری در شرکت گاز ۴۵
شکل شماره ۱۰ – روند تایید نقشه نظام مهندسی ۴۶
شکل شماره ۱۱ – روند تسویه حساب نفت ۴۷
شکل شماره ۱۲ – نامه تسویه حساب نفت ۴۸
شکل شماره ۱۳ – روش پیشنهادی ۵۶
شکل شماره ۱۴ – روابط زیر سیستم‌ها ۶۰
شکل شماره ۱۵ – صفحه اول دموی سیستم پیشنهادی ۷۶
شکل شماره ۱۶ – صفحه اشتراک پذیری دموی سیستم پیشنهادی ۷۷

ط
فصل اول
فصل اول: مقدمه
در دنیای امروز، اطلاعات نه تنها بعنوان یکی از منابع و دارایی های اصلی سازمانها شناخته می شود، بلکه در حکم وسیله و ابزاری برای مدیریت موثر سایر منابع و دارایی‌های سازمان (منابع مالی، نیروی انسانی و غیره) نیز محسوب شده و لذا از اهمیت و ارزش ویژه‌ای در سازمان‌ها برخوردار گشته است. اما این ارزش تنها در صورتی محقق و دست یافتنی خواهد شد که اطلاعات بتواند در زمان مناسب، در اختیار افراد مناسب قرار گیرد و ارتباطات بصورت مطلوب و بهینه در سازمان برقرار گردد. و از این رو است که، فناوری اطلاعات که زمینه سازی برای انتقال، جابجایی، بکارگیری و مدیریت موثر اطلاعات در سازمان می‌باشد از اهمیتی حیاتی برخوردار گشته است (Al-Kibsi، ۲۰۰۷).

با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و گرایش به سمت دولت الکترونیک، شرکت‌های دولتی نیز به استفاده از اینترنت روی آوردند. گسترش اینترنت تحولات عمیقى در ساختار و مدیریت خدمات دولتى به وجود آورده است. هر چند هنوز دولت الکترونیکى در عهد طفولیت خود قرار دارد ولی از هم‌اکنون در مقیاس کوچک، پیامدهاى بلند مدت تاثیر اینترنت بر خدمات دولتى و تعامل بین مردم و دولت آغاز شده است. مفهوم الکترونیکی شدن فرایند‌‌ها از جمله مفاهیمی است که اخیراً در دستورکار بسیاری از سازمان‌های دولتی قرار گرفته است. ویژگی اصلی آن ارائه خدمات با هزینه کمتر و اثر بخشی بالاتر است و تسهیل کننده ارتباط بین دولت و مردم و رابط مردم و دولت است. دسترسی سریع، آسان و ارزان به اطلاعات موجب نشر سریع اخبار، رویدادها و ارتقای آگاهی‌های عمومی در جامعه می‌شود. از سوی دیگر امکان یادگیری در هر مکان و زمان فارغ از محدودیت‌های فعلی، آموزش همه جانبه برای کلیه اقشار جامعه را فراهم می‌آورد. لذا فناوری اطلاعات و ارتباطات و تشکیل جامعه ارتباطی در توسعه فرهنگ جامعه تاثیر بسزایی دارد. با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات کلیه نظام‌های اداری، تحقیقاتی، قضایی، حکومتی و مانند آن دستخوش تغییر و تحولات شگرفی می‌گردد به گونه‌ای که امکان مشارکت هر چه بیشتر مردم را در فرایند‌ها فراهم می‌کند (Reddick، ۲۰۰۵).
عوامل متعددی، زمینه‌های لازم برای تحقق این امر را فراهم می‌آورند که همگی ناشی از فناوری و پیشرفته‌تر شدن زندگی بشر است و سازمان‌های دولتی برای پاسخ به این پیشرفته‌گی ناگزیرند که اقدام به ایجاد فرایند‌های الکترونیکی کنند. مهمترین این عوامل عبارتند از:

1. 1. رشد فناوری‌های جدید و به ویژه فناوری اطلاعات: امروزه، فناوری با نرخ فزاینده و به صورت تصاعدی درحال رشد است.

1. 1. رشد اینترنت و فراگیری عمومی استفاده از آن

1. 1. تغییر انتظارات شهروندان و بنگاه‌های اقتصادی: انتظارات مردم درمورد خدمات، محصولات و نیز نحوه و کیفیت ارائه آن به طور روزافزون درحال تغییر است و سازمان‌های دولتی نیز باید بتوانند پاسخگوی این نیازها باشند.

1. 1. جهانی شدن: جهانی شدن نیز دولت­ها را وادار می‌سازد تا به منظور فروش کالا و خدمات خویش و همچنین صدور فرهنگ و شناساندن خویش به سایر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها اقدام به تاسیس فرایندهای الکترونیکی کنند که منجر به دولت الکترونیک می‌شود و فرایندهای الکترونیکی را در خدمت رسانی‌های خود به کار گیرند.

1. 1. اهمیت دسترسی سریع به اطلاعات در سازمان‌های دولتی: از آنجا که فرایندها و روندهای اداری عموماً تکراری و تابع ضابطه هستند، استفاده از رایانه، امکانات منحصر به فردی را برای جمع آوری، کنترل و گزارش‌دهی فوری و به موقع برای مدیران فراهم می آورد و این امر سازمان‌ها را بر آن داشته که مبادرت به سرمایه گذاری قابل توجه در این زمینه کنند (فتحیان، ۱۳۸۷).

در چنین عصری به مدیران عالی توصیه می‌شود دو گام اساسی برای توسعه و کاربرد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای اصلاح و نوسازی سازمان‌ها و افزایش نقش فعال آنها در جامعه اطلاعاتی بردارند:
گام اول: خودکارسازی و ماشینی کردن اطلاعات برای بهبود فرایندهای اداری
گام دوم: بهبود فرایندها و اقدام برای اصلاح نظام اداری و رویه‌ها (ساوه دورودی، ۱۳۸۶).
۱-۱ مروری برقوانین بکارگیری خدمات الکترونیکی در سازمان‌ها
برنامه توسعه و کاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات ایران (تکفا) از تیرماه سال ۱۳۸۱ در قالب قانون بودجه ۱۳۸۱ کل کشور و با تصویب آیین‌‌نامه اجرائی آن در سال ۱۳۸۲، در قالب تصویب‌نامه هیأت وزیران به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی و کلیه دستگاه‌های اجرائی کشور به منظور گستر
شِ کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور آغاز گردید. در ماده یک تصویب نامه هیأت وزیران، هدف‌های برنامه توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات کشور مورد تأکید قرار گرفته است و در ماده ۳ این تصویب‌نامه، محورها و برنامه‌های هفت‌گانه زیر به عنوان اولویت‌های برنامه عملیاتی فناوری ارتباطات و اطلاعات کشور اعلام گردیده است.
الف- طرح دولت الکترونیکی (سیستم، شبکه مجازی، قانون و امنیت)
ب- طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش و پرورش و توسعه مهارت دیجیتالی نیروی انسانی کشور
ج- طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش و پزشکی
د- طرح کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در توسعه خدمات اجتماعی
ﻫ- طرح کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در اقتصاد، بازرگانی و تجارت
و- طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در قلمرو فرهنگ، و تقویت خط و زبان فارسی در محیط رایانه‌ای
ز- طرح توسعه واحدهای کوچک و متوسط SME فعال در فناوری ارتباطات و اطلاعات از طریق ایجاد مراکز رشد و پارک‌های فناوری
ماده ۳۷ قانون مدیریت خدمات کشوری بیان می‌کند: دستگاه‌های اجرائی موظفند با هدف بهبود کیفیت و کمیت خدمات به مردم و با رعایت دستورالعمل‌های ذی‌ربط، اقدامات زیر را به ترتیب انجام دهند:

1. 1. اطلاع‌رسانی الکترونیکی در خصوص شیوه ارائه خدمات همراه با زمان‌بندی انجام آن و مدارکی که متقاضی باید ارائه نماید.

1. 1. ارائه فرم‌های مورد نیاز جهت انجام خدمات از طریق ابزار و رسانه‌های الکترونیکی

1. 1. ارائه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیکی و حذف لزوم مراجعه حضوری مردم به دستگاه‌های اجرایی برای دریافت خدمت.

همچنین ماده ۳۸ قانون مدیریت خدمات کشوری بیان می‌کند: به منظور تسریع و سهولت در ارائه خدمات به مردم، واحدهای خدمات رسانی الکترونیکی از طریق بخش دولتی و غیر دولتی در مراکز شهرستان‌ها ایجاد می‌گردد. کلیه دستگاه‌های اجرایی موظفند آن دسته از خدماتی که از این طریق قابل ارائه می‌باشد را توسط این مراکز ارائه نمایند. دستور‌العمل اجرایی این ماده به تصویب شورای عالی اداری می‌رسد.